Leita í fréttum mbl.is

Bloggfærslur mánaðarins, desember 2008

Áhrif haframjöls á loftslagið

save our climateLoftslagsmerkingar eða kolefnismerkingar vöru hafa verið töluvert til umræðu í nágrannalöndunum upp á síðkastið, þó að lítið hafi farið fyrir því spjalli hérlendis. Í þessum pistli verður gerð stutt grein fyrir einu framtaki í þessa veru, sem líklega er eitt þeirra fyrstu sinnar tegundar í heiminum.

Þann 1. desember sl. birti Umhverfisstjórnunarráð Svíþjóðar (Miljöstyrningsrådet) fyrstu loftslagsskjölin (klimatdeklarationer) sem fylgja munu viðkomandi vöru til neytenda. Með þessu var ráðið að bregðast við óskum umhverfisráðherra Svíþjóðar um loftslagsmerkingar. Loftlagsskjölin byggja á alþjóðlegum staðli (ISO 14025), þekktum vísindalegum aðferðum og tölulegum upplýsingum um vistferil viðkomandi vöru, allt frá vöggu til grafar, eða frá haga til maga þegar um matvöru er að ræða.

Hægt er að nýta loftslagsskjölin með ýmsu móti. Þau geta t.d. nýst sem bakgrunnur loftslagsmerkingar, auk þess sem þau auðvelda miðlun upplýsinga milli aðila, hvort sem um er að ræða upplýsingar frá einu fyrirtæki til annars („B2B“) eða frá fyrirtæki til neytenda („B2C“). Skjölin nýtast síðan neytendum til átta sig á áhrifum viðkomandi vöru á loftslagið. Í raun má líkja þessum skjölum við venjulegar innihaldslýsingar, eins og skylt er að hafa á matvörum o.fl. Skjölin fela í sér ítarlegri upplýsingar en hægt er að koma á framfæri með einföldu merki, og henta því vel fyrir þá sem virkilega vilja setja sig inn í málið.

Líta má á loftslagsskjal vöru sem nokkurs konar útdrátt úr umhverfisskjali vöru (e: Environmental Product Declaration (EPD)), en þar er reyndar einnig um að ræða fyrirbæri sem er fremur lítt þekkt hérlendis. Loftslagsskjalið gefur heildstæða mynd af áhrifum vörunnar og auðveldar þannig samanburð á vörum í sama vöruflokki. Um leið er væntanlegum kaupendum gert auðveldara fyrir að velja þann valkost sem spillir loftslaginu minnst.

LantmännenMatvöruframleiðandinn Lantmännen í Svíþjóð varð fyrstur til að birta loftslagsskjöl með aðstoð Umhverfisstjórnunarráðsins. Reyndar hófst þetta starf þar á bæ á liðnu sumri þegar í fyrsta sinn var boðið upp á loftslagsmerktan kjúkling. Litið er á loftslagsskjölin sem næsta skref í þróuninni. Það er síðan Umhverfisstjórnunarráðið sem vottar að upplýsingarnar á skjölunum séu réttar miðað við bestu fáanlegu upplýsingar.

Havregryn LantmännenHér að neðan gefur að líta loftslagsskjal fyrir 1 kg af haframjöli frá Lantmännen. Á skjalinu koma m.a. fram almennar upplýsingar um vöruna og um framleiðandann, svo og upplýsingar um til hvaða þátta skjalið nær, en í þessu tilviki er þar um að ræða sjálfa ræktunina, vinnsluna, framleiðslu umbúða - og geymslu vörunnar í verslun, allt þar til neytandinn tekur hana úr hillunni. Flutningar eru einnig teknir með í reikninginn. Á skjalinu kemur fram að á þessum ferli hafi losun gróðurhúsalofttegunda vegna haframjölspakkans verið sem svarar 0,87 kg af koltvísýringi. Þar af voru 0,74 kg vegna ræktunar hafranna, en skipting milli einstakra „æviskeiða“ vörunnar er sýnd á stólpariti á skjalinu.

Ég geri ráð fyrir að íslenskir neytendur iði í skinninu eftir að fá upplýsingar af þessu tagi um vöruna sem þeir kaupa. Sömuleiðis býst ég við að íslensk stjórnvöld séu þegar búin að íhuga eða komast að niðurstöðu um hvernig gera megi slíka upplýsingagjöf mögulega.

Klimatdeklaration

Þessi pistill er að langmestu leyti byggður á upplýsingum á heimasíðu Umhverfisstjórnunarráðs Svíþjóðar, svo og á vefsíðunni http://www.klimatdeklaration.se. Einnig er fróðlegt að lesa umfjöllun á heimasíðu Tækniráðs Noregs 18. júní sl.


Litlar díoxínverksmiðjur

Dibenzo-para-dioxín (sjá heimasíðu UST)Opin brennsla á blönduðum úrgangi af ýmsu tagi getur orsakað tiltölulega mikla losun díoxíns. Einhvern tímann heyrði ég því fleygt að ef rusli frá venjulegu heimili væri brennt í opinni tunnu á baklóðinni, eins og tíðkaðist lengi vel, þá losnaði við það álíka mikið díoxín og frá fullkominni sorpbrennslustöð fyrir 60.000 manna byggð! Sel þetta ekki dýrara en ég keypti, en þetta er alla vega vert umhugsunar.

Til að díoxín myndist við bruna þurfa nokkur atriði að fara saman, en svo óheppilega vill til að þau fara einmitt gjarnan saman þar sem rusli er brennt við opin eld. Hitastigið þarf sem sagt að vera á bilinu 200-800°C, einhverjar klórsameindir þurfa að vera til staðar (jafnvel bara úr matarsalti), eldsmaturinn þarf að innihalda lífræn efni, einkum aromatísk, og svo þarf náttúrulega súrefni.

Díoxín er þrávirkt efni, sem brotnar seint niður í náttúrunni. Það er auk heldur afar eitrað og hefur því skaðleg áhrif á menn og aðrar lífverur, jafnvel þótt styrkur þess sé mjög lágur. Í versta falli duga t.d. um 0,001 mg til að drepa lítil nagdýr. Skaðleg áhrif á menn eru margvísleg, og nægir þar að nefna krabbamein og getuleysi. Nokkur dæmi eru um að díoxín hafi borist inn í fæðukeðjuna. Þessa dagana er einmitt mikið talað um díoxínmengun í írsku svínakjöti - og jafnvel nautakjöti, en einhvern veginn hafði fóður dýranna mengast af efninu.

Hér hef ég talað um díoxín í eintölu, en í raun er þetta heill hópur efna. Hægt er fræðast miklu meira um díoxín og fúran (sem eru skyld efni) á heimasíðu Umhverfisstofnunar.


mbl.is Óæskilegur bruni á víðavangi
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

1000 km veisla

Skór 003eÍ kvöld náðu gömlu Laugavegshlaupskórnir mínir 1.000 km markinu. Í tilefni af því ætla ég að vaka fram eftir og búa til fyrirlestur fyrir morgundaginn.
Smile

Kerti er ekki bara kerti!

JólakertiNú fer í hönd mikil kertatíð. En ef manni er annt um komandi kynslóðir er ekki alveg sama hvernig kerti maður kaupir. Uppruni kertanna er nefnilega ærið misjafn.

Almennt talað er um tvo valkosti að ræða varðandi hráefni til kertaframleiðslu, annars vegar hráolíuafurðir og hins vegar afurðir úr (nýlegri) dýra- og plöntufitu. Líklega er parafín langalgengasta hráefnið. Það telst alls ekki umhverfisvænt, enda í sama flokki og aðrar olíuafurðir, með tilheyrandi losun gróðurhúsalofttegunda, eyðingu óendurnýjanlegra auðlinda o.s.frv. Kerti úr hinum flokknum eru almennt mun ákjósanlegri frá umhverfislegu sjónarmiði, þó að uppruninn sé vissulega misjafn. Þar er algengasta hráefnið væntanlega stearín, sem er blanda af stearínsýru og palmitínsýru. Einnig er sojavax notað í einhverjum mæli, svo og býfluguvax, já og jafnvel tólg eða eitthvað enn annað.

Allur kertabruni getur haft einhver neikvæð áhrif á umhverfi og heilsu. Að olíutengdu atriðunum frátöldum (sjá framar), er þar einkum um að ræða áhrif á inniumhverfið, annars vegar vegna sótmengunar og hins vegar vegna aukaefna sem oft er að finna í kertum, einkum ilmefna og litarefna. Ilmefnin eru t.d. undantekningarlítið mögulegir ofnæmisvaldar.

Svanen julÍ lok síðasta árs samþykkti Norræna umhverfismerkisnefndin (NMN) viðmiðunarreglur fyrir Svansmerkingu á kertum. Það þýðir að norrænir kertaframleiðendur geta sótt um að fá framleiðsluvörur sínar vottaðar með Norræna svaninum. Til þess að eiga möguleika á vottun þurfa a.m.k. 90% hráefnanna í kertin að vera endurnýjanleg, sem þýðir m.a. að kerti úr parafíni geta ekki fengið vottun. Ilmefni eru ekki leyfð í Svansmerktum kertum, þar sem þau geta verið ofnæmisvaldandi. Þá eru gerðar kröfur um hámarks sótmengun. Svonefnd teljós (oftast nefnd sprittkerti) geta fengið vottun ef þau uppfylla umrædd skilyrði, en þó því aðeins að þau séu seld án hulsturs. Þannig getur teljós í álbakka ekki fengið Svaninn. Áætlað hefur verið að ef allir sænskir neytendur myndu nota Svansmerkt kerti í stað þeirra sem þeir nota nú, myndi losun koltvísýrings minnka jafnmikið og ef 15.000 einkabílar væru teknir úr notkun!

Það sem af er hefur aðeins einn kertaframleiðandi fengið vottun Svansins, þ.e. Delsbo í Svíþjóð. Delsbo-kerti eru ekki fáanleg á Íslandi eftir því sem ég best veit. Engu að síður eiga íslenskir kertakaupendur ýmissra góða kosta völ, eins og rakið verður hér á eftir:

Besti kosturinn fyrir meðvitaða kertakaupendur er væntanlega að kaupa endurunnin kerti, t.d. frá Sólheimum í Grímsnesi eða Plastiðjunni Bjargi-Iðjulundi á Akureyri. Býst reyndar við að fleiri innlendir aðilar fáist við kertaframleiðslu úr kertaafgöngum. Einhverjir framleiða líka tólgarkerti. Þannig er hægt að fá útikerti úr tólg, bæði frá Bjarteyjarsandi í Hvalfirði og Stóruvöllum í Bárðardal, svo eitthvað sé nefnt.

Flest kerti í íslenskum verslunum eru sjálfsagt úr parafíni, „olíukerti“ sem sagt. Reyndar er sjaldnast hægt að fræðast neitt um uppruna og hráefni á kertaumbúðum. Mér er þó kunnugt um tvær góðar undantekningar frá parafínreglunni. Annars vegar veit ég að hjá Ditto eru framleidd og seld kerti úr sojavaxi. Svo komst ég líka að því um daginn, að í Rúmfatalagernum getur maður hvort sem er keypt teljós úr parafíni eða stearíni. Og þau eru meira að segja greinilega merkt og aðgreind! Þá velur maður náttúrulega stearínið. 

TeljósFyrst ég minnist aftur á teljósin, þá er auðvitað mikilvægt að koma álbökkunum undan þeim í endurvinnslu. Það þarf nefnilega 19 sinnum meiri orku til að framleiða eitthvað úr nýju áli en úr endurunni áli, auk þess sem gríðarlegt magn efna fer til spillis við frumvinnsluna. Og endurunna álið er alveg jafn gott. Málma er nefnilega hægt að endurvinna óendanlega oft án þess að gæðin rýrni! Annars eru teljósin reyndar býsna góður valkostur, miðað við önnur kerti. Samkvæmt upplýsingum á heimasíðu Grønn Hverdag í Noregi brenna þau nefnilega hægar en önnur kerti. Dæmigerð kerti í stjökum brenna hraðast, líklega um tvölfalt hraðar en kubbakerti. Samt brenna kubbakertin tvöfalt hraðar en teljósin.

Til að fara út í aðeins meiri smáatriði, þá skiptir kveikurinn í kertunum líka máli þegar rýnt er í umhverfisvænleika þeirra. Yfirleitt er kveikurinn úr bómull og erfitt að gefa einhverja forskrift að því hvaða kveikir séu bestir. Aðalatriðið er auðvitað að kveikurinn gefi eðlilegan loga og sem minnst sót. Áður fyrr voru stundum notaðir málmþræðir í kveiki til að halda þeim stífum. Held og vona að slíkt sé nokkurn veginn úr sögunni, því að málmþræðirnir auka væntanlega hin neikvæðu áhrif þessara fallegu ljósa á umhverfi og heilsu.

Læt hér staðar numið. En allar skynsamlegar ábendingar um visthæf kerti eru vel þegnar! Smile


Út að hlaupa - í gömlum skóm

Brá mér í gömlu Laugavegsskóna í kvöld af því að ég ætlaði að hlaupa keðjulaus í hálkunni, og þessir gömlu skór hafa svo ótrúlega gott grip. Gafst samt fljótlega upp á að fóta mig og endaði með því að hlaupa 39 hringi niðri á íþróttavelli og svo heim aftur.

Ég játa það hér og nú að ég á 4 pör af hlaupaskóm, sem enn eru í notkun, enda sagði stúlka sem afgreiddi mig í skóbúð í fyrra, að ég væri eins og versta kona, hvað sem það þýðir nú annars. Þrátt fyrir þetta mikla skósafn tel ég mig ekki vera neitt sjúklega veikan fyrir hlaupaskóm. Almennt er nefnilega talið að svoleiðis skór endist ekki með góðu móti í meira en 600-800 km. Þá fari dempunin í sólunum að gefa sig, þó að útlitið gefi fátt til kynna. Þrjú af þessum fjórum skópörum mínum eru komin yfir 800 km markið. En mér finnst svo sem í lagi að nota þá áfram meðan ég finn hvergi til. Vil náttúrulega nýta þá sem best - af einskærri nísku og með tilliti til umhverfissjónarmiða.

Það kann að hljóma undarlega fyrir þá sem ekki eru hlaupanördar, að menn skrái ævisögur skónna sinna. En þetta er sko ekkert minna mikilvægt en að vita hvað bíllinn manns er mikið keyrður. Ég ætla að hlífa lesendum við stærstum hluta þess fróðleiks sem ég bý yfir um eigin skó, en tel þó nauðsynlegt að nefna, að gömlu Laugavegsskórnir sem ég hljóp á í kvöld eru skráðir með 988 km, þar á meðal rúman hring í kringum Mývatn, hálfan Laugaveg (frá Landmannalaugum að Bláfjallakvísl), Sópandaskarð, Rauðskörð, Hólsskarð og fjórar smalamennskur á Ströndum. Næst þegar ég nota þá fara þeir kannski í þúsundið. Ætli maður slái ekki upp veislu? Það hefur nú oft verið gert af minna tilefni.
LoL


Öfundsvert útsýni

Á árunum 2001-2006 vann ég töluvert fyrir Norrænu ráðherranefndina. Í því starfi kynntist ég mörgu góðu fólki og átti í miklum og tíðum tölvupóstsamskiptum við fulltrúa umhverfisráðuneyta og umhverfisstofnana hinna Norðurlandanna. Heimsótti líka flest þessara ráðuneyta og stofnana einhvern tímann á tímabilinu.

Á þessum árum tók ég einu sinni mynd af Hafnarfjallinu eins og það blasti við úr skrifborðsstólnum mínum, þar sem ég sat löngum og skrifaði tölvupósta til þessa norrænu samstarfsfólks. Síðan leyfði ég þessari mynd gjarnan að fljóta með tölvupóstsendingunum, bara til að gefa örlitla innsýn í borgfirskan veruleika. Þetta framkallaði jákvæð viðbrögð margra, og ég var jafnvel kallaður inn á skrifstofur í miðborg Stokkhólms og víðar til að bera saman útsýnið. Eiginlega voru viðbrögðin blanda af aðdáun og öfund. Haft var á orði að sá sem gæti horft á Hafnarfjall út um gluggann þyrfti ekki að kvarta. Það væri nú munur eða portið fyrir utan gluggann hjá viðkomandi.

Ég held að Íslendingar þurfi ekkert að hætta að vera hamingjusamasta þjóð í heimi, þrátt fyrir efnahagslegt skammdegi. Þjóð sem býr í þessari óvenjulegu nálægð við eigin uppruna, hlýtur að vera glöð og heilbrigð þjóð. Vissulega lifum við ekki af fegurðinni einni, en þarna er samt grunnurinn sem hús okkar stendur á. Fáir eru jafnheppnir. Spyrjið bara hina ef þið trúið mér ekki.

Svona leit Hafnarfjallið annars út síðdegis í dag, séð úr glugganum á skrifstofunni minni. Vissulega er það grátt eins og árstíminn gefur tilefni til, en samt þarf maður ekki að horfa lengi til að hrífast, kannski bara 10 sekúndur - og svo er hægt að halda áfram að vinna sig út úr vandanum. Er það ekki líka sem mér sýnist, að yfir fjallinu sé vonarbirta?

Hafnarfjallið 4. des. 2008


Að slasast eða meiðast

Lögreglumaðurinn sem sagt er frá í fréttinni slasaðist ekki. Það var hins vegar ráðist á hann, og við það meiddist hann eða særðist. Til að slasast þarf maður að lenda í slysi. Árás er ekki slys, nema hún hafi e.t.v. verið gerð af slysni, sem virðist ekki eiga við í þessu tilviki.

Þetta er sem sagt málfarsnöldursblogg. Næst ætla ég að nöldra út af rangri notkun orðins vatnaskil. (Eða var ég kannski búinn að því)?


mbl.is Ráðist á lögreglumann
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Getum orðið fyrst uppúr!

Mikið er ég sammála honum Kláusi! Eins og ég hef áður sagt, erum við stödd í fljóti sem við þurfum að komast yfir fyrr en síðar. Síst vil ég gera lítið úr þeirri vanlíðan sem fylgir því að sullast í köldu fljóti. En ef öll hugsunin snýst um fljótið, munum við að öllum líkindum drukkna!

Mitt í vanlíðan okkar þurfum við að hafa hugfast, að aðrar þjóðir þurfa líka að ösla yfir þetta sama fljót. Kannski var okkur hrint útí á undan hinum, en hversu leiðinlegt sem það nú er, þá fylgir því um leið tækifærið til að verða líka fyrst upp úr, upp á fljótsbakka framtíðarinnar!

Okkar er valið! Viljum við sóa hugsunum okkar í bleytuna og kuldann, eða ætlum við að láta hug okkar og vilja vísa okkur leiðina yfir fljótið? Við getum orðið fyrst uppúr!


mbl.is Íslendingar einblína á vandann
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

« Fyrri síða

Höfundur

Stefán Gíslason
Stefán Gíslason
Umhverfisstjórnunar-fræðingur í Borgarnesi
Mars 2024
S M Þ M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband