Útivist til endurhæfingar

Mig langar að vekja athygli á athyglisverðri ritgerð Gunnars Gunnarssonar, sem birt var á Staðardagskrárvefnum í dag. Um er að ræða meistararitgerð Gunnars frá Íþróttaháskóla Noregs, þar sem fjallað er um útivist sem lið í endurhæfingu fólks með hjarta- og æðasjúkdóma. Yfirskrift ritgerðarinnar er "What is the potentitial of Norwegian Outdoor Life Tradition (Friluftsliv) in the Maintenance phase (III phase) of Cardiac Rehabilitation?"

Ég tel að efni ritgerðarinnar eigi mikið erindi við Íslendinga. Held nefnilega að við höfum verið ótrúlega blind fyrir þeim tækifærum sem liggja í útivist til lækninga og heilsueflingar. Íslendingar eiga aðgengilegri og heilbrigðari náttúru en flestar aðrar þjóðir. Náttúran býður okkur þjónustu sína endurgjaldslaust rétt utan við húsdyrnar, en samt reiðum við okkur öðrum þjóðum fremur á lyf sem bót flestra meina, með tilheyrandi kostnaði og hliðarverkunum.

Er uppruninn að týnast?

Ég hef orðið var við þennan vanmátt ungs fólks gagnvart norrænum málum. Þetta á meira að segja við um ungt fólk á mínum aldri og þaðan af eldra. Mér finnst þetta slæmt! Bæði er ég mikill áhugamaður um norrænt samstarf og hef reyndar haft af því drjúga atvinnu lengst af þennan áratug, sem ég hefði vel að merkja ekki átt kost á hefði ég ekki verið sæmilega viðræðuhæfur, læs og skrifandi á þessar tungur - og eins hitt að hinn sameiginlegi tungumálabakgrunnur er hornsteinn í samstarfi sem á líklega engan sinn líka í heiminum. Norrænt samstarf er nefnilega afslappaðra og innihaldsríkara en gengur og gerist með milliríkjasamstarf. Ef norrænt fólk hættir alveg að skilja hvert annað er mikils misst.

Mér finnst fátt leiðinlegra en að heyra íslensk ungmenni á ýmsum aldri reyna að tala við norræna jafnaldra sína á bjagaðri ensku. Um leið og enskan er tekin í notkun á þessum vettvangi rofna ákveðin tengsl, sem ég er sannfærður um að eru mikils virði!

Það er annars stórskrýtið að við skulum ekki standa okkur betur í samskiptum á norrænum málum. Ég veit ekki betur en flestir Íslendingar á aldrinum frá tvítugs til fimmtugs hafi lært dönsku í skóla í 5-7 ár. Dönskukennslan hlýtur bara að hafa verið „eitt misheppnaðasta tungumálaprojekt allra tíma“, eins og mig minnir að Sveinbjörn I. Baldvinsson - eða einhver annar góður maður - hafi orðað það í grein í Morgunblaðinu fyrir nokkrum árum. Mig grunar reyndar að dönskukennslan hafi snúist allt of mikið um að lesa og skrifa en allt of lítið um að tala og hlusta.

Ætli við höfum ekki bara verið miklu betri í norrænum málum fyrir svo sem 30-40 árum síðan? Æ, ég veit það svo sem ekki, en hins vegar detta mér í hug tveir atburðir sem orðið hafa á þeim tíma og báðir eru til þess fallnir að draga úr dönskukunnáttunni. Annars vegar var það náttúrulega óheillaspor þegar farið var að þýða Andrés Önd á íslensku - og hins vegar var það síst til bóta að seinka upphafi dönskukennslunnar í grunnskólum og færa enskuna fram fyrir. Nóg er nú víst að enskunni í umhverfi barnanna - hvert sem litið er.

Svona þar fyrir utan, þá væri sjálfsagt skynsamlegt að reyna að kenna norsku í íslenskum grunnskólum í stað dönskunnar - já, eða jafnvel sænsku. Norska og danska eru jú sama tungumálið, eða því sem næst, nema hvað framburðurinn í norskunni er langt í frá eins fráhrindandi og sá danski, (með fyrirvara um mállýskur auðvitað). En líklega treysta enn færri sér til að kenna norsku úr dönsku. (Að vísu ekki úr háum söðli að detta). Og, jú, ég veit alveg að nemendur geta alveg valið að læra norsku eða sænsku í stað dönskunnar, en ég veit líka af reynslu að þetta val er víða orðin tóm!

Sumir segja reyndar svo komið að Danir skilji ekki einu sinni hverjir aðra, af því að þeir séu farnir að tala svo slæma dönsku. Það verður náttúrulega ekki lagað með bættri dönskukennslu í íslenskum skólum. Hægt er að fræðast meira um þessa óheillaþróun á http://www.youtube.com/watch?v=s-mOy8VUEBk og víðar.

Skandínavísk ungmenni skilja ekki hvert annað

Krossárdalur að baki

Hlupum norður Krossárdal í gær fjórir saman. Það var gaman og tók stutta stund. Ferðasagan er komin inn á fjallvegahlaupasíðuna, því að þetta var jú FJALLVEGAHLAUP NR. 9.

Fjallvegahlauparar á hlaðinu á Kleifum, tilbúnir að hlaupa norður Krossárdal. F.v. Rögnvaldur Gíslason, Birkir Stefánsson, Ingimundur Grétarsson og Stefán Gíslason.

Ekki bakka með umhverfismatið

Þessa dagana er mikið rætt um þá ákvörðun umhverfisráðherra að framkvæmdir vegna álvers á Bakka skuli fara í heildstætt umhverfismat. Reyndar finnst mér einkennilegt að menn þurfi að ræða þessa ákvörðun eitthvað. Það hlýtur að vera öllum til góðs þegar til lengri tíma er litið að slíkt heildstætt mat fari fram.

Til hvers er umhverfismat?
Tilgangur með umhverfismati er ekki að koma í veg fyrir framkvæmdir, heldur að tryggja eftir föngum að áður en endanleg ákvörðun er tekin, liggi fyrir allar tiltækar upplýsingar um væntanleg áhrif viðkomandi framkvæmdar á umhverfi og samfélag. Þegar um jafnstóra framkvæmd er að ræða og álverið við Húsavík, er nauðsynlegt að skapa sem besta yfirsýn yfir þau áhrif sem álverið, virkjanir í tengslum við það, háspennulínur – og allt sem þessu tengist – hafa þegar á heildina er litið. Það er nefnilega svo með alla hluti, að heildaráhrifin geta verið önnur en áhrif einstakra þátta lögð saman.

Vönduð ákvarðanataka
Málið snýst ekki síst um vandaða ákvarðanatöku. Þeim mun gleggri upplýsingar sem liggja fyrir um áhrif framkvæmdanna, þeim mun vandaðri verður ákvarðanatakan. Ferlið á ekki að vera þannig að fyrst taki menn ófrávíkjanlega ákvörðun og að síðan sé litið á alla upplýsingasöfnun – og jafnvel upplýsingamiðlun – sem ónæði sem eingöngu er til þess fallið að spilla fyrir ferlinu.

Að skipta um skoðun
Endanleg ákvörðun um að ráðast í framkvæmd er alltaf pólitísk. Hún byggir sem sagt á skoðun þeirra sem ákvörðunina eiga að taka, að teknu tilliti til regluverksins. Ákvörðunin er sem sagt ekki vélræn, ekki eitthvert „já“ eða „nei“ sem dettur út af vélvæddu og óskeikulu ákvarðanatökufæribandi. Til þess að geta tekið ákvörðunina þurfa viðkomandi einstaklingar því að hafa skoðað sem flesta þætti málsins sem best. Annars eru þeir ekki í aðstöðu til að taka vandaða ákvörðun.

Niðurstöður umhverfismats neyða engan til að skipta um skoðun. En þær geta hins vegar leitt til þess að skoðanir breytist – á hvorn veginn sem er! Þegar niðurstöður þessa heildstæða umhverfismats liggja fyrir, munu þannig væntanlega einhverjir sem nú eru á móti þessum framkvæmdum skipta um skoðun þegar þeir sjá að þetta verður líklega ekki eins slæmt og þeir héldu. Og aðrir sem nú eru fylgjandi þessum framkvæmdum munu væntanlega einnig skipta um skoðun þegar þeir sjá hversu mikil hin samanlögðu áhrif verða. Eftir þetta er mönnum ekkert að vanbúnaði að taka ákvörðun.

Gott fordæmi Landsvirkjunar og Alcoa
Fyrirtækin sem bera hvað mestan þunga af fyrirhuguðum framkvæmdum við Húsavík eru Landsvirkjun og Alcoa. Bæði þessi fyrirtæki hafa mikinn metnað á sviði umhverfis- og samfélagsmála, jafnvel þótt ýmsir kunni að halda öðru fram. Þessi metnaður endurspeglast m.a. í sameiginlegu verkefni fyrirtækjanna, svonefndu sjálfbærniverkefni, sem sett var á laggirnar til að fylgjast með áhrifum framkvæmda við Kárahnjúkavirkjun og álverið á Reyðarfirði á samfélag, umhverfi og efnahag á Austurlandi. Eins og Friðrik Sophusson forstjóri Landsvirkjunar hefur sjálfur sagt, þá var tilgangurinn með verkefninu ekki „að sannfæra neinn heldur útbúa mælikvarða á áhrif framkvæmdanna þannig að við töluðum sama tungumál þegar við förum að meta hvort áhrifin eru góð eða slæm“. Að hans sögn er nefnilega „afar mikilvægt að allar upplýsingar séu uppá borðinu“. Hann telur að af þessu verkefni megi „draga lærdóm til framtíðar og bæta vinnubrögðin í nýjum verkefnum“. Helsti gallinn við verkefnið fyrir austan var sá að það fór ekki í gang fyrr en menn stóðu frammi fyrir orðnum hlut. Það nýttist með öðrum orðum ekki í upphaflegri ákvarðanatöku – og sömuleiðis var ekki alltaf auðvelt að átta sig á núllpunktinum, þ.e.a.s. stöðu einstakra mælikvarða eins og hún var áður en framkvæmdir hófust. Ekki má rugla verkefni af þessu tagi saman við hið formlega umhverfismatsferli, en hugmyndafræðin er af sama toga!

Niðurstaða

1. Heildstætt umhverfismat er nauðsynlegt til að stuðla að sem vandaðastri ákvarðanatöku um það hvort eða hvernig skuli ráðist í framkvæmdirnar fyrir norðan.
2. Þessi vinnubrögð eru mjög í anda þeirra sem Landsvirkjun og Alcoa hafa beitt í sjálfbærniverkefninu á Austurlandi, nema hvað nú er tækifæri til að nýta þann lærdóm sem þar fékkst og bæta vinnubrögðin með því að hefjast handa mun fyrr, þ.e.a.s. nógu snemma til að hjálpa til við ákvarðanatökuna.
3. Það er hugsanlegt að heildstætt umhverfismat lengi undirbúningsferlið, en á móti kemur að það auðveldar hlutaðeigandi aðilum að móta sér skoðun (sbr. 1. lið) og er til þess fallið að skapa sátt um hina endanlegu ákvörðun um það hvort ráðist skuli í framkvæmdirnar og hvernig skuli þá gengið til verks.

Þórunn kemur ekki á nefndarfund

Lengsta ár sögunnar

Árið 2008 er orðið lengsta ár sögunnar, mælt í hlaupnum kílómetrum. Það sem af er árinu er ég búinn að hlaupa nákvæmlega 1.218,14 km. Næstlengsta árið í þessum skilningi var árið 2007 með 1.200 km. Þar á eftir kemur árið 1996 með 917 km. Öll önnur ár hafa verið styttri en 600 km, þó með fyrirvara um árin 1973-1975, sem ég hef ekki lagt saman enn.

Annað hvort er maður tölfræðinörd eða ekki. Ég er það greinilega ekki. Það er auðvitað engin frammistaða að vera ekki með nákvæmari mælingu á þessu. Tveir aukastafir í kílómetratölum gefa kost á 5 metra skekkju á annan hvorn veginn! Þarf að vinna í þessu!

08.08.08 kl 8: 8 km

Hljóp 8 km kl. 8 í morgun, sem ekki væri í frásögur færandi nema fyrir þá sök, að þetta var fyrsta hlaupaæfingin eftir nær þriggja vikna hlé vegna brunasárs á fæti. Gekk nógu vel til þess að mér sýnist ekkert því til fyrirstöðu að halda áfram hlaupum næstu daga. Stefnan er sett á 10 km í Reykjavíkurmaraþoni 23. ágúst. Markmiðið er að hlaupa undir 43:27 mín, sérstaklega til heiðurs Pétri Péturssyni Strandamanni. Býst reyndar tæplega við að ná því í þessari atrennu, en einhvern tímann skal ég hafa það!

En fyrst er það auðvitað Krossárdalurinn að viku liðinni.

Þeir sem vilja fylgjast virklega vel með hlaupaæfingum mínum og 488 annarra hlaupara ættu að skoða hlaupadagbókina á www.hlaup.com.

Krossárdalur föstudaginn 15. ágúst

Ég var að bæta Krossárdal inn á fjallvegahlaupadagskrána. Ætla að leggja af stað af bæjarhlaðinu á Kleifum í Gilsfirði föstudaginn 15. ágúst nk. kl. 14.00 og reikna með að ljúka hlaupinu á fremri brúnni á Krossá, skammt frá Gröf í Bitrufirði, svo sem klukkutíma og korteri síðar, nánar tiltekið um kl. 15.15.

Í andránni veit ég um tvo hlaupara auk mín sem ætla að skokka þennan spotta, nánar tiltekið þá Rögnvald bróður minn bónda í Gröf og Ingimund Grétarsson maraþonhlaupara í Borgarnesi. Leiðin er líklega rétt um 11 km og fremur auðveld yfirferðar. Reyndar er býsna bratt upp frá Kleifum, en mesta hæð á leiðinni er líklega ekki nema rúmlega 220 m y.s. Þeirri hæð er náð fljótlega og eftir það er allt á undanhaldinu, að hluta til um móa og mýrar, en að hluta til eftir sæmilegum vegarslóða. Endamarkið er líklega í um 50 m hæð.

Ég hef svo sem farið yfir Krossárdal áður, þar af einu sinni hlaupandi. Það var sumarið 1985 ef ég man rétt. Minnir að ég hafi þá verið um 1:10 klst. þessa sömu leið. Reyndar er ég alinn upp í þessum dal, sem sagt við endamarkið, en mamma ólst hins vegar upp við rásmarkið. Þetta er sem sagt á heimavelli. Leiðin yfir Krossárdal var fjölfarin fyrr á árum, enda póstleið. Þetta er líka stysta leiðin yfir Ísland.

Vonast til að fleiri sláist í för! Hafið endilega samband ef þið hafið áhuga. Farsíminn minn er 862 0538 og netfangið stefan[hjá]umis.is. Með góðri samvinnu er hægt að finna hentuga lausn á ferðum fram og til baka o.s.frv.

Hlaupið yfir Krossárdal verður 7. fjallvegahlaupið mitt í ár og það 10. samtals. Með því verða búin 20% af fjallvegahlaupaverkefninu. Næsta hlaup verður síðan yfir Gaflfellsheiði 11. september, á 100 ára árstíð pabba. Tengil á nánari upplýsingar um Gaflfellsheiðina er að finna í fjallvegahlaupadagskránni. Þar eru líka tenglar á nýlegar hlaupasögur af Brekkugjá og Eskifjarðarheiði, en hvoru tveggja lagði ég að baki í fylgd Pjeturs St. Arasonar í síðasta mánuði.

Þessi mynd af Google Earth sýnir nokkurn veginn hlaupaleiðina yfir Krossárdal.

PS:

En þetta er nú að verða frekar flottur skjólveggur hjá mér:

Lítið um blogg, enda sumar

Ég hef að mestu leyft blogginu að hvílast síðustu vikur, enda man ég ekki betur en ég hafi gefið þjóðinni það góða ráð fyrir tæpum mánuði síðan, að slökkva á tölvum, setjast út í móa og drekka vatn úr læk. Tölvur og sjónvörp eru tæki til að nota á vetrum. Sumarið er útitími. Jú, samt er ég víst sestur við tölvuna - knúinn af einhverri fíkn líklega.

Síðustu daga hef ég notað í langþráðar framkvæmdir úti í garði; skjólveggjasmíði og því um líkt. Slík verkefni byggjast á mörgum handtökum, sem sum eru ekki auðskýrð eftir á, eins og meðfylgjandi mynd sýnir:

Garðvinna er heilsubót. Nálægðin við Móður Jörð læknar flesta kvilla, sérstaklega þá andlegu, og gott ef ekki brunasár líka.

Ég hef ekki enn hlaupið eitt einasta örstutt spor síðan ég lagaði kaffið austur á Fljótsdalshéraði 20. júlí sl. Og ég sem drekk ekki einu sinni kaffi. Ég drakk einu sinni kaffi, en það er auðvitað allt annað mál! En þetta stendur allt til bóta. Kannski er líka bara gott að taka sér dálítið frí frá hlaupunum. Sumir hlaupaspekingar halda því alla vega fram. Reyndar held ég að það sé tóm vitleysa, nema náttúrulega ef maður hefur ofgert líkamanum og þarf að gefa honum frið til að jafna sig. Það er manninum eðlislægt að hlaupa, þannig að frí frá því ættu að vera óþörf ef allt er með náttúrulegum hætti.

Það er gaman að vera í sumarfríi. Á vissan hátt er það mest gaman þegar maður gerir ekkert, þ.e.a.s. þegar ekkert sérstakt er í gangi, maður vaknar bara á morgnana (fyrr og fyrr eftir því sem árin líða) og dólar sér svo eitthvað, les íþróttasíðurnar í Mogganum, setur í þvottavél, sest út á stétt með tebolla (ekki kaffibolla), smíðar kannski skjólvegg en tekur ekki þátt í neinni fyrirfram mótaðri dagskrá. Þannig verður tíminn nefnilega eins og heilt brauð, en ekki brauðsneiðar. Tíminn breytist í brauðsneiðar ef maður er búinn að skipuleggja sumarfríið í tætlur áður en það byrjar. Þá er maður eiginlega staddur hvergi á hverjum gefnum tímapunkti - og það sem er skiptir engu máli, heldur bara það sem stendur til. Maður er sem sagt hvergi nema á leiðinni eitthvert annað. Núið hverfur, þáið hverfur líka af því að það er ekki rifjað upp, en það sem verður fær alla athyglina.

Fyrir nokkrum árum gaf góður vinur minn mér bókina "Tíu þankar um tímann" eftir Bodil Jönsson. Ég hef lengi ætlað að miðla blogglesendum nokkrum góðum umhugsunarefnum úr þessari bók, en það hefur bara ekki enn komist í verk. Kannski hef ég ekki haft tíma til þess. Reyndar eru þessar vangaveltur mínar um brauð og brauðsneiðar ættaðar úr bókinni, en þar talar Bodil um muninn á "styckad och ostyckad tid". "Ostyckad tid" er til dæmis svona sumartími eins og margir muna eftir úr æskunni, þegar sumarið virtist endalaust, bara einhvers konar "nóttlaus voraldar veröld", laus við leikjanámskeið, sólarlandaferðir, fótboltamót og aðra tímasetta viðburði. Kannski segi ég ykkur meira frá þessari bók seinna, kannski spyrjið þið mig út í hana, eða kannski kaupið þið hana bara á bokus.com ef hún er ekki uppseld. Mig langar líka að eignast bókina "Í tíma og ótíma" eftir sama höfund, en það er enginn búinn að gefa mér hana ennþá.

Ég ætla að halda áfram að vera í sumarfríi.

Engin hlaup á næstunni :-(

Ég var á aldeilis frábæru niðjamóti um síðustu helgi á Hafursá á Héraði. Notaði tækifærið og hljóp yfir tvo fjallvegi dagana á undan, eins og áður hefur komið fram. Það gekk vel. Allt annað í sambandi við þessa Austurlandsferð gekk líka vel, nema að laga kaffi fyrir ættingjana. Í stað þess að hella sjóðheitu vatni í kaffikönnuna, hellti ég því nefnilega á löppina á mér. Árangurinn lét ekki á sér standa: Skinnið datt af og eftir sit ég með stóreflis brunasár í viðeigandi umbúðum.

Ein afleiðing þessa augnabliks andvaraleysis er sú að ég get ómögulega hlaupið. Eða - reyndar get ég það auðveldlega, en þá fær sárið engan frið til að gróa, og ég nenni ekki að vera lengi með svona sár. Enn er of snemmt að segja til um hversu langt hlaupafríið verður, en það er alla vega óhætt að afskrifa það sem eftir lifir júlímánaðar. Vonast til að komast af stað aftur þegar kemur fram í ágúst. Þetta þýðir m.a. að ég hleyp ekkert maraþonhlaup í Reykjavík í ágúst, því að undirbúningur verður af of skornum skammti. En við skulum ekki útiloka þátttöku í styttra hlaupi í Reykjavíkurmaraþoninu, t.d. 10 km. Yfirlýst fjallvegahlaupaáætlun raskast hugsanlega ekki neitt, því að þar er ekkert á blaði fyrr en Gaflfellsheiðin 11. september - og enn langt þangað til. Reyndar hef ég verið að svipast um eftir heppilegum tíma til að hlaupa norður Krossárdal, sem sagt þvert yfir Ísland frá Gilsfirði til Bitrufjarðar. Þessar óvæntu aðstæður þrengja að því skipulagi, en hver veit nema færi og heilsa gefist um miðjan ágúst. Held áfram að vinna í því.

Brunasár af þessari stærð koma ekki í veg fyrir að maður hugsi. Ég er því kominn vel af stað í að skipuleggja hlaupadagskrána fyrir árin 2009 og 2010, bæði innanlands og utan. Fyrstu áformin á þeim langa lista verða hugsanlega gerð opinber á næstunni. Missið ekki af því!